خوشه فرهنگي
اقتصاد خلاق راهی به سوی توسعه اقتصاد بدون نفت
خوشه فرهنگي
¡ رسول بيدرام
استاديار گروه اقتصاد هنر دانشگاه هنر اصفهان
مزيت اصلي اقتصاد ايران، حتي با وجود نفت، در هنر و ميراث فرهنگي است و سرمايه‌گذاري در حوزه صنايع خلاق تنها جايگزين و منبع پايدار براي اقتصاد وابسته به نفت است. مساله اساسي آن است كه چگونه مي‌توان درآمد صنايع خلاق (اقتصاد خلاق) را جايگزين درآمد نفت (اقتصاد نفت) کرد. تلاش مي‌شود در هر شماره از دريچه‌اي به اين مساله اساسي ورود کرد و به بخش‌هايي از آن پاسخ داد. در شماره‌هاي قبلي اشاره شد كه صنايع خلاق موضوع عصر چهارم بعد از اعصار کشاورزي، صنعتي و اطلاعات و دانايي‌محور از سال 19980 به بعد بود و ريشه اين موضوع در بستر مفهوم صنايع فرهنگي پا گرفت كه شايد اولين بار توسط مکتب فرانکفورت در دهه‌هاي 30 و 40 ميلادي توسط آدورنو و همفکرانش ارائه شد. يونسکو صنايع فرهنگي را آن صنايعي مي‌داند كه محصولات خلاقانه ملموس و ناملموس هنري توليد مي‌کنند و داراي پتانسيل بازتوليد درآمد و ثروت از طريق به‌کارگيري دارايي‌هاي فرهنگي و توليد کالاها و خدمات دانش‌پايه اعم از سنتي و معاصر هستند. اين مفهوم در گذر زمان کم‌کم بار معنايي خود را تغيير داد و صنايع خلاق جايگزين آن شد. شايد اولين بار در سال 1994 در استراليا و در سال 1997 در بريتانيا اين مفاهيم شكل گرفت. صنايع خلاق كه صنايعي بودند با ماده اوليه ايده‌ها و خلاقيت، طبق تعريف يونسكو به چهار دسته تقسيم مي‌شدند: ميراث فرهنگي (شامل ميراث فرهنگي ملموس و ناملموس)، انواع هنر (شامل هنرهاي نمايشي و تجسمي)، رسانه‌ها (شامل فيلم، تلويزيون، راديو، رسانه‌هاي چاپي و نشريات) و بالاخره آفرينش‌هاي کارکردي (شامل طراحي‌هاي داخلي، گرافيک، مد، جواهر‌آلات و اسباب‌بازي‌ها، نرم‌افزار، بازي‌هاي ويدئويي، محتواهاي ديجيتالي، معماري، تبليغات، پژوهش‌ها و تحقيقات خلاق). همچنين در يادداشت‌هاي قبلي اشاره‌اي به شهر خلاق، پيشران‌هاي مهم اقتصاد خلاق و مهم‌تر از همه، به عوامل موثر بر رشد و توسعه شهر خلاق پرداخته شد. تلاش مي‌شود در شماره‌هاي آتي به اقدامات كشورهاي مختلف در زمينه اقتصاد خلاق پرداخته شود:
استراتژي توسعه صنايع فرهنگي سنگاپور
سنگاپور طي چهار دهه گذشته تمام قواي خود را صرف تقويت پايه‌هاي اقتصاديش کرده است. راهبردهاي اقتصادي مبتني بر سرمايه‌گذاري، سنگاپور را به کشوري پويا و ثروتمند تبديل کرده‌اند. يکي از مولفه‌هاي کليدي اقتصاد فرهنگي، خوشه فرهنگي است و به مجموعه صنايعي اطلاق مي‌شود که منشأ آن‌ها خلاقيت، مهارت و استعداد فردي است و با درآمدزايي اين صنايع به طور مستقيم وغيرمستقيم، محصولات فرهنگي توليد مي‌کنند. آن‌ها صنايع فرهنگي را به سه دسته کلي زير تقسيم كرده‌اند:
1- هنر و فرهنگ شامل هنرهاي نمايشي، هنرهاي تجسمي، هنرهاي ادبي، عکاسي، صنايع دستي، کتابخانه‌ها، موزه‌ها، نمايشگاه‌ها، گنجينه‌ها، عتيقه‌جات، کنسرت و اپرا، مکان‌هاي باستاني، تئاتر و هنرهاي نمايشي، جشنواره‌ها و بنگاه‌هاي حمايت‌کننده فعاليت‌هاي هنري
2- طراحي شامل تبليغات، معماري، نرم‌افزار و صفحات وب، گرافيک، طراحي محصولات صنعتي، طراحي لباس، ارتباطات، طراحي داخل و خارج ساختمان
3- رسانه شامل پخش (راديو، تلويزيون و تلويزيون کابلي) رسانه‌هاي ديجيتالي (نرم‌افزار و خدمات رايانه‌اي)، فيلم و ويديو، موسيقي و انتشارات
و در قالب سندي در سال 2002 به دنبال راهبردهاي زير بودند:
- ارتقاي توان رقابت ملي
- جذابيت و کسب وجهه بين‌المللي براي سنگاپور
- ارتقاي جايگاه فرهنگي شهروندان
- رفاه فردي، غرور ملي و انسجام اجتماعي
و براي اين راهبردها توصيه‌ها و اقدامات زير را در دستور كار قرار داده بودند:
- لحاظ کردن هنر، طراحي و رسانه در همه سطوح آموزشي
- راهاندازي دانشگاه هنر، طراحي و رسانه
- تدوين طرح «يک درصد براي هنر» به منظور ارتقاي هنر عمومي
- تعامل با شوراهاي توسعه اجتماعي براي توسعه شهرک‌هاي فرهنگي
- ايجاد شبکه مجازي فرهنگي مثل موزه‌هاي مجازي
- تجميع نمايشگاه‌هاي هنري سنگاپور در دوسالانه هنر به منظور ارتقاي وجهه بين‌المللي سنگاپور
- ايجاد موزه‌هاي هنرهاي نوين و معاصر
- کارآفريني هنري و فرهنگي (گردشگري فرهنگي، ارائه خدمات مشاوره‌اي هنر و ميراث فرهنگي به شرکت‌ها و سازمان‌ها، فروش خدمات مشاوره‌اي در حوزه کتابخانه با ايجاد نمايشگاه، کتابخانه و...
- شناسايي و توسعه کالاها و خدمات نمادين سنگاپور
- افزايش آگاهي و توجه عمومي به تعالي کسب و کار
- توسعه آموزش طراحي در دبيرستان‌ها، پلي‌تکنيک‌ها و دانشکده‌هاي هنري
- ارتقاي جايگاه حرفه‌اي طراحان و تبديل سنگاپور به يک قطب جهاني طراحي
- تاسيس شوراي ملي محلي
- ايجاد فرهنگ طراحي و افزايش توجه و آگاهي عمومي به آن
- ورود طراحي به همه شئون زندگي و کسب و کار و رسانه‌هاي جمعي
- ايجاد يک شهر رسانه‌اي بسيار پيشرفته
- تبديل سنگاپور به مرکز مبادلات رسانه‌اي
- اطمينان از تطابق سياست‌ها و رويه‌ها با بهترين تجارب جهاني
به نظر مي‌رسد تمام اين سياست‌ها به طور خلاصه در همان سه نوع سرمايه‌گذاري عقلاني، خلاق و اجتماعي خلاصه شود كه در يادداشت قبلي به آن‌ها اشاره شد.
در شماره‌هاي آتي به سياست‌هاي كشورهاي ديگر پرداخته مي‌شود.w
پي‌نوشت:
* نويسنده تلاش دارد با اين عنوان كلي و در چندين شماره، ضمن راهاندازي گفتمان اقتصاد خلاق، علاوه بر پرداختن به چيستي اقتصاد خلاق و واژه‌هاي مرتبط و مهم آن از جمله صنايع خلاق، شهر خلاق، گردشگري خلاق و... به ارائه راهكارهايي در خصوص چرايي و چگونگي جايگزيني اقتصاد خلاق با اقتصاد نفت نيز بپردازد.
منبع:
سوهانيان، محمدرضا و کيارزم، غلامرضا و موحد، سيمين و کيقبادي، مرضيه و علوي، سارا و بهريان، مريم و فخرايي، مرضيه (1393). صنايع فرهنگي؛ صنايع آينده: (نگاهي به استراتژي توسعه صنايع فرهنگي چهار کشور، يک ايالت و يک شهر)، 432 صفحه.
مجله دانش بنیان
ارسال به دوستان